Nhiều năm trước, một số người từng cho rằng: Bitcoin đang cố giải quyết một vấn đề không hề tồn tại. Nhưng thực ra, vấn đề vẫn luôn hiện hữu, chỉ là chúng ta quá quen với việc tin vào hệ thống thuộc bên thứ ba mà không nhận ra rằng hệ thống đó đang âm thầm phản bội chính ta!
Một ví dụ thực tế: một người bạn của tôi làm ở một trường học tại Việt Nam suốt 8 năm. Gần đây anh mới phát hiện là nhà trường chưa từng nộp thuế thu nhập cho anh. Kết quả là giờ anh bị truy thu thuế và phải tự mình lo đủ thứ giấy tờ, thủ tục hành chính phức tạp. Tất cả chỉ vì anh tin rằng nơi mà anh đã cống hiến đã nộp thuế rõ ràng, minh bạch. Mà thật ra cũng khó trách anh, vì lương của anh đều do nhà trường chi trả.
Câu chuyện này cho thấy: cái giá của niềm tin không hề rẻ. Và khi hệ thống mà bạn tin tưởng thất bại, bạn sẽ là người gánh chịu toàn bộ hậu quả.
Bitcoin ra đời để giải quyết vấn đề này: tạo ra một hệ thống minh bạch, rõ ràng mà không cần tin tưởng bên thứ ba. Từ đó giúp bạn trực tiếp kiểm soát tài sản của mình một cách an toàn.
Tôi cũng từng gặp vấn đề tương tự. Dù không biết do vô tình hay cố ý, nhưng kết quả cuối cùng vẫn giống nhau: tôi mất tiền, mất thời gian và mất cả sự an tâm. Và cả hai ví dụ này đều chỉ ra một sự thật cơ bản: niềm tin rất mong manh, đặc biệt là khi nó liên quan đến tiền.
Kinh tế hiện đại vận hành dựa trên niềm tin, chúng ta thường tin rằng:
- Người sử dụng lao động sẽ nộp thuế đúng
- Ngân hàng sẽ giữ tiền an toàn
- Chính phủ sẽ quản lý tiền tệ một cách minh bạch
- Luật sư sẽ giải thích hợp đồng rõ ràng
Nhưng càng nhiều bên trung gian, hệ thống càng dễ gặp rủi ro. Đó là lý do Bitcoin ra đời để loại bỏ sự mong manh đó. Nó thay thế niềm tin bằng sự xác minh. Nếu một thỏa thuận được thực thi bằng mã lệnh, trên blockchain, minh bạch và không thể thay đổi, thì bạn không cần phải giao phó niềm tin cho bất kỳ ai – chỉ cần hệ thống thực thi đúng, là đủ!
Ngành công nghiệp “xử lý sự cố thuế” ra đời như thế nào?
Khi niềm tin vào một hệ thống bị sụp đổ, cái giá phải trả không chỉ nằm ở sai sót ban đầu. Điều đáng sợ hơn chính là những rắc rối kéo theo sau đó.
Nếu nơi làm việc không nộp thuế đúng cho bạn, hoặc ngân hàng quản lý tiền sai, bạn có thể phải mất hàng tháng, thậm chí hàng năm để tự giải quyết: đóng phạt, làm lại giấy tờ, tìm luật sư hay kế toán hỗ trợ. Căng thẳng cứ tăng lên, và chuyện xử lý tài chính bỗng trở thành một ‘nghề’ riêng, ngốn rất nhiều thời gian lẫn tiền bạc.
Hãy nghĩ mà xem: có cả một nền kinh tế xoay quanh việc sửa các lỗi trong hệ thống tiền tệ – các luật sư thuế, công ty kiểm toán tuân thủ, cơ quan quản lý, công ty đòi nợ… Hàng tỷ đô la mỗi năm không dùng để sinh ra giá trị mới, mà để sửa chữa những thất bại trong niềm tin. Đó là sự lãng phí ở quy mô lớn.
Và gốc rễ của vấn đề chính là hệ thống thuế. Ở hầu hết các quốc gia, thuế được thiết kế phức tạp. Riêng tại Mỹ, luật thuế gần như được thiết kế để có lợi cho những người đủ tiền thuê chuyên gia giải quyết giúp họ. Người giàu và những người có quyền lực tham gia vào việc tạo ra luật, nên họ cũng biết rõ cách tận dụng luật để hưởng lợi. Chính phủ vẫn để điều đó diễn ra, vì phần lớn người dân bình thường chỉ im lặng làm theo và đóng thuế mà không đặt câu hỏi. Đây là một sự thỏa thuận ngầm: vừa mang lại lợi ích cho nhóm cầm quyền, vừa khiến bộ máy quan liêu ngày càng lớn mạnh.
Bitcoin phá vỡ sự thiếu minh bạch trong hệ thống thuế
Hệ thống Bitcoin được lập trình để mọi thông tin về thuế trở nên minh bạch & có thể làm cho việc thu thuế trở nên đơn giản, trực tiếp và không thể tham nhũng. Bạn kiếm bao nhiêu, nộp bấy nhiêu – tự động thực hiện, ai cũng có thể kiểm chứng. Không có kẽ hở, không chiêu trò, không ưu đãi ngầm cho người giàu. Trong thế giới đó, mục đích của luật pháp và tài chính quay trở lại phục vụ năng suất, thay vì chỉ để sửa lỗi.
Chúng ta vẫn cần luật sư và những nhà hoạch định chính sách, nhưng không phải là một đội quân chuyên dọn dẹp hậu quả từ những hệ thống mờ ám. Cấu trúc tài chính – pháp lý hiện tại không làm xã hội mạnh hơn; nó chỉ khiến sự bất hợp lý trở nên sinh lời.
Những gì Bitcoin mang lại không chỉ là một loại tiền mới, mà còn là nền tảng mới cho sự minh bạch và trách nhiệm. Nó phơi bày những lãng phí mà chúng ta đã quen chấp nhận. Và nó khiến việc trung thực trở nên dễ dàng hơn và rẻ hơn so với gian lận.
Đó chính là lời giải cho một vấn đề đã tồn tại từ rất lâu.
—
Đọc thêm
- Nakamoto, S. (2008). Bitcoin: Hệ thống tiền điện tử ngang hàng.
- Coin Metrics. “Cái giá của niềm tin: So sánh mức độ đảm bảo thanh toán trong hệ thống truyền thống và Bitcoin.”
- BIS Working Paper No. 1095 (2023). Niềm tin, các bên trung gian và tương lai của thanh toán số.
—
Bài luận này được Harvestr21 đăng lần đầu trên Substack và đội ngũ BitcoinVN News đã được tác giả cho phép dịch sang tiếng Việt cùng nhiều ngôn ngữ khác.
Nếu bạn thích bài viết và muốn đọc thêm, bạn có thể ủng hộ tác giả tại đây:
Địa chỉ Lightning: harvestr21@vipsats.app
