Lừa đảo Ponzi là gì? Dấu hiệu nhận biết và cách phòng tránh

Lừa đảo Ponzi là một hình thức gian lận tài chính. Với lời hứa lợi nhuận cao và rủi ro thấp, mô hình này đã đánh lừa hàng triệu người trên khắp thế giới. Vậy lừa đảo Ponzi là gì và làm sao để nhận biết? Hãy cùng tìm hiểu trong bài viết này nhé!

Mô hình Ponzi là gì?

Lừa đảo Ponzi là hình thức gian lận tài chính, trong đó người tổ chức lấy tiền của người tham gia mới để trả lợi nhuận cho người tham gia cũ, thay vì tạo ra lợi nhuận thật từ hoạt động đầu tư. Điều này tạo ra ảo giác rằng việc đầu tư đang sinh lời ổn định và hấp dẫn, nhằm lôi kéo thêm người tham gia.

Tuy nhiên, vì không có bất kỳ hoạt động nào tạo ra lợi nhuận thật sự, hệ thống sẽ sụp đổ khi không còn người mới đầu tư hoặc nhiều người muốn rút tiền cùng lúc.

Ví dụ về kế hoạch Ponzi

Để giúp bạn hiểu rõ hơn về cơ chế hoạt động của âm mưu Ponzi là gì, mời bạn theo dõi ví dụ sau: 

Adam vay 1.000 đô từ Barry, hứa trả 10% lãi, tức 1.100 đô sau một năm. Sau đó, Adam vay 2.000 đô từ Christine với lời hứa tương tự. Anh dùng tiền của Christine để trả cho Barry và tiêu phần còn lại. Adam dự định tiếp tục vay của người mới để trả cho người cũ.

Đây chính là cách hoạt động của Ponzi – một hình thức lừa đảo tài chính, trong đó tiền của nhà đầu tư sau được dùng để trả cho nhà đầu tư trước, chứ không đến từ lợi nhuận thật.

Các kế hoạch Ponzi thành công thường giữ chân nhà đầu tư càng lâu càng tốt, chỉ cần trả lãi đều đặn để tạo lòng tin, trong khi dùng tiền của người mới tham gia để duy trì hoạt động.

Nguồn gốc của lừa đảo Ponzi & vụ lừa đảo lớn nhất lịch sử

Cú lừa của Charles – kẻ châm ngòi cho mô hình Ponzi

Tên gọi “Ponzi” bắt nguồn từ Charles Ponzi, một kẻ lừa đảo người Ý đã gây chấn động nước Mỹ năm 1920. Ông trở thành triệu phú trong thời gian ngắn nhờ dụ dỗ hàng ngàn người đầu tư vào một mô hình tài chính tưởng như hợp pháp.

Ban đầu, Ponzi tuyên bố có thể kiếm lời từ việc mua phiếu trả lời thư quốc tế – một loại phiếu giúp người nhận đổi lấy tem trả lời thư ở các quốc gia khác. Ông nói có thể tận dụng chênh lệch tỷ giá để kiếm lời, gọi đây là một hình thức kinh doanh chênh lệch giá (arbitrage).

Tuy nhiên, toàn bộ câu chuyện chỉ là vỏ bọc. Ponzi chỉ thực sự sở hữu khoảng 61 USD giá trị phiếu bưu điện, nhưng lại huy động được hàng triệu đô la từ các nhà đầu tư. Số tiền này được dùng để trả lợi nhuận cho người đến trước, đánh lừa mọi người rằng mô hình đang hoạt động hiệu quả.

Đến tháng 8/1920, tờ The Boston Post bắt đầu điều tra. Ngày 12/8/1920, Ponzi bị bắt, bị truy tố vì gian lận qua bưu điện và lĩnh án tù liên bang. Sau khi mãn hạn tù, ông tiếp tục bị xét xử ở bang Massachusetts và cuối cùng bị trục xuất về Ý – khép lại sự nghiệp lừa đảo của một trong những kẻ nổi tiếng nhất trong lịch sử tài chính.

Bernie Madoff – Vụ lừa đảo Ponzi lớn nhất lịch sử

Bernie Madoff là kẻ đứng sau vụ lừa đảo Ponzi lớn nhất lịch sử. Ông lừa hơn 4.800 khách hàng với tổng số tiền lên đến 64,8 tỷ USD. Thủ đoạn đằng sau mô hình Ponzi này là gì? Ông đã giả mạo báo cáo lợi nhuận từ các khoản đầu tư không hề tồn tại. Madoff tuyên bố đang đầu tư hợp pháp, nhưng thực chất không hề có giao dịch nào.

Khi khủng hoảng tài chính năm 2008 xảy ra, nhà đầu tư đồng loạt rút tiền, khiến mô hình Ponzi sụp đổ. Madoff bị kết án 150 năm tù và qua đời trong tù vào năm 2021.

Mô hình Ponzi như của Madoff có thể tồn tại hàng chục năm trước khi bị phát hiện.

Một số vụ lừa đảo Ponzi đáng chú ý trong lĩnh vực tiền điện tử

Trong thế giới tiền điện tử, cách thức hoạt động của lừa đảo Ponzi tinh vi hơn nhiều. Để hiểu hơn về cơ chế hoạt động của Ponzi là gì, mời bạn đọc kỹ các vụ lừa đảo điển hình dưới đây:

BitConnect (2016-2018) – Huyền thoại Ponzi tiền điện tử

• Hứa hẹn: Lợi nhuận lên đến 1% mỗi ngày khi gửi BTC vào nền tảng.
  
• Cách hoạt động: Người dùng “cho vay” Bitcoin và nhận lãi bằng đồng BCC (token riêng). Hệ thống trả lãi đều đặn, nhưng chỉ dùng tiền của người mới tham gia để trả cho người trước.
  
• Sụp đổ: Năm 2018, khi bị các cơ quan quản lý Mỹ điều tra, BitConnect đóng cửa và token rơi tự do. Nhà đầu tư mất hàng tỷ USD.
  
• Kết quả: Bị xem là một trong những vụ Ponzi lớn nhất trong thế giới crypto.
  

PlusToken (2018-2019) – cú lừa lớn ở châu Á

• Hứa hẹn: Lợi nhuận 10–30%/tháng nếu nạp tiền vào ví điện tử PlusToken.
  
• Cách hoạt động: Dụ dỗ người dùng gửi BTC, ETH… vào ví, rồi trả thưởng theo mô hình đa cấp kết hợp Ponzi.
  
• Thiệt hại: Ước tính khoảng 3 tỷ USD bị chiếm đoạt.
  
• Kết quả: Một số thành viên cốt cán bị bắt ở Trung Quốc, nhưng phần lớn tiền vẫn chưa được thu hồi.

Mining Max (Hàn Quốc) – “Đào coin” giả tạo

• Hứa hẹn: Đầu tư vào công ty “đào coin” để nhận chia sẻ lợi nhuận hàng tháng.
  
• Cách hoạt động: Lấy tiền nhà đầu tư mới trả cho người cũ, không thực sự có hệ thống khai thác nào cả.
  
• Thiệt hại: Khoảng 250 triệu USD từ hơn 18 quốc gia.
  
• Kết quả: Bị điều tra và nhiều người bị truy tố.
  

GainBitcoin (Ấn Độ) – Lừa đảo hàng trăm ngàn người

• Hứa hẹn: Trả lãi cao nếu đầu tư Bitcoin, với lời quảng bá là dự án lớn ở Ấn Độ.
  
• Thiệt hại: Ước tính lên đến 1 tỷ USD.
  
• Kết quả: Người đứng đầu – Amit Bhardwaj – bị bắt năm 2018.

OneCoin – Không hề có blockchain thật

• Hứa hẹn: Tạo ra một “đồng tiền tương lai” cạnh tranh với Bitcoin.
  
• Cách hoạt động: Bán “gói học” kèm OneCoin, vận hành như mô hình đa cấp kết hợp Ponzi.
  
• Sự thật: OneCoin không có blockchain – tất cả chỉ là dữ liệu giả.
  
• Thiệt hại: Trên 4,4 tỷ USD.
  
• Kết quả: Người sáng lập Ruja Ignatova (nữ hoàng crypto lừa đảo) biến mất, bị FBI truy nã gắt gao.

Dấu hiệu nhận biết của lừa đảo Ponzi

Dấu hiệu chung

Hiểu rõ ponzi là gì và nhận biết các dấu hiệu có thể giúp bạn tránh được những tổn thất không đáng có. Dưới đây là 7 dấu hiệu nhận biết lừa đảo Ponzi theo Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC):

• Hứa hẹn lợi nhuận cao, ổn định và ít rủi ro, bất chấp tình hình thị trường.
  
• Không phụ thuộc vào biến động thị trường, điều này rất bất thường với đầu tư thật.
  
• Không đăng ký rõ ràng với các cơ quan tài chính có thẩm quyền.
  
• Người môi giới không có giấy phép hành nghề hợp pháp.
  
• Đưa ra chiến lược đầu tư phức tạp hoặc mơ hồ, khiến nhà đầu tư khó hiểu và khó kiểm chứng.
  
• Không cung cấp hợp đồng minh bạch hay chứng từ rõ ràng liên quan đến khoản đầu tư.
  
• Khó rút tiền, thường xuyên bị trì hoãn hoặc đưa ra lý do không rõ ràng.

Dấu hiệu nhận diện Ponzi trong tiền điện tử:

• Hứa hẹn lãi “không tưởng” như 1%/ngày, 30%/tháng.
• Không rõ ràng về cách tạo ra lợi nhuận.
• Không có sản phẩm thật hoặc blockchain công khai.
• Khó rút tiền, hay yêu cầu thêm phí để “mở khóa”.

Sự khác nhau giữa mô hình Đa cấp & Lừa đảo Ponzi là gì?

Cách phòng tránh lừa đảo Ponzi

Sau khi nắm rõ khái niệm Ponzi là gì, dấu hiệu nhận biết & cơ chế hoạt động, bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sau để tránh mắc bẫy lừa đảo:

1. Đừng tin vào những lời hứa lợi nhuận quá cao và đều đặn. Nếu ai đó cam kết lãi suất lớn và không thay đổi dù thị trường biến động, bạn nên cẩn trọng vì đây là dấu hiệu phổ biến của Ponzi.
   
2. Hiểu rõ cách thức hoạt động của mô hình đầu tư. Bạn cần biết tiền của mình sẽ được dùng vào đâu, cách mà lợi nhuận được tạo ra có thực sự hợp lý hay không.
   
3. Xác minh thông tin pháp lý của công ty hoặc người kêu gọi đầu tư.
4. Không đầu tư chỉ vì thấy người quen hay bạn bè tham gia. Lời khuyên từ người thân không phải lúc nào cũng đáng tin nếu bạn chưa hiểu rõ về mô hình đó.
   
5. Yêu cầu các tài liệu minh bạch: Hợp đồng rõ ràng, báo cáo tài chính và chứng từ giao dịch sẽ giúp bạn an tâm hơn khi đầu tư.
   
6. Thử rút tiền để kiểm tra tính thanh khoản: Nếu bạn gặp khó khăn hoặc bị trì hoãn khi muốn rút vốn, đây có thể là dấu hiệu của một mô hình lừa đảo.
   
7. Tìm hiểu thông tin từ nhiều nguồn khác nhau: Đọc báo cáo, tin tức và tham khảo ý kiến chuyên gia để có cái nhìn toàn diện trước khi quyết định đầu tư.
   
8. Nếu có dấu hiệu nghi ngờ, nên dừng ngay và báo cơ quan chức năng để được xử lý.

Câu hỏi thường gặp về chủ đề “Lừa đảo Ponzi là gì?”

Khi phát hiện mô hình lừa đảo Ponzi, nên làm gì?

Ngừng đầu tư ngay lập tức, cảnh báo người khác, và báo cáo với cơ quan chức năng như công an kinh tế hoặc cơ quan quản lý tài chính.

Làm sao phân biệt giữa đầu tư thật và lừa đảo Ponzi?

Đầu tư thật có sản phẩm hoặc hoạt động kinh doanh rõ ràng, lợi nhuận hợp lý và minh bạch. Ponzi thường hứa lãi cao, trả lãi đều mà không giải thích rõ tiền đến từ đâu.

Nếu hệ thống vẫn trả lãi đều thì có nên tiếp tục không?

Không nên. Việc hệ thống vẫn đang trả lãi không có nghĩa là nó an toàn. Ponzi sụp đổ khi không còn người mới tham gia – và khi đó người cuối cùng sẽ mất trắng

Người thân đang tham gia một mô hình nghi ngờ là Ponzi, nên làm gì?

Khuyên họ kiểm tra kỹ tính pháp lý, giấy phép kinh doanh, hoạt động đầu tư có thật không. Có thể nhờ người hiểu tài chính phân tích hoặc báo cơ quan chức năng nếu nghi ngờ.

Lừa đảo Ponzi có bị truy tố không? Người tổ chức bị phạt thế nào?

Có. Ponzi là hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản, có thể bị truy tố hình sự, mức phạt nặng và có thể bị phạt tù hàng chục năm, như vụ Bernie Madoff bị phạt 150 năm tù.

Lỡ từng tham gia mô hình Ponzi, có lấy lại được tiền không?

Khó, nhưng không phải không có cơ hội. Nếu mô hình bị điều tra và tài sản được thu hồi, bạn có thể được hoàn lại một phần qua cơ quan pháp luật. Cần lưu giữ đầy đủ giấy tờ, bằng chứng giao dịch.

Người quen rủ đầu tư “lãi cao, rút nhanh”, có nên tham gia không?

Cần cảnh giác. Đầu tư an toàn không có chuyện “lãi cao mà rủi ro thấp”. Hãy tìm hiểu kỹ: họ đầu tư vào đâu? Có giấy phép không? Ai quản lý tiền? Nếu không rõ ràng, khả năng cao là Ponzi.

Kết luận

Tóm lại, lừa đảo Ponzi là gì? Đây là một hình thức gian lận tài chính tinh vi, sử dụng tiền của người đầu tư sau để trả cho người trước, tạo ra ảo tưởng về lợi nhuận hấp dẫn. Tuy nhiên, khi không còn dòng tiền mới, hệ thống sẽ sụp đổ, gây thiệt hại nặng nề cho nhà đầu tư. Vì vậy, hãy luôn thận trọng với các lời hứa “lợi nhuận cao, rủi ro thấp” và kiểm tra kỹ thông tin trước khi xuống tiền đầu tư.

Nguồn: Investopedia